Homepage
Nederlands

Bedreigt gentech de wereldvoedselvoorziening?

Ernorm gedreven is de Indiaas-Amerikaanse activiste Anuradha Mittal. Zij probeert hardnekkige mythen over honger de wereld uit te helpen. Zoals de idee dat eerst kunstmest en bestrijdingsmiddelen, en nu gentechnologie nodig zijn voor voldoende voedsel.
Het interview verscheen in het 2004 meinummer van Milieudefensie Magazine en is geschreven door en . Een klein deel van de inleiding is weggelaten.

De in India geboren activiste Anuradha Mittal uit de Verenigde Staten is zeer gedreven. Want de vraag of we genetisch gemanipuleerd eten willen, gaat over veel meer dan zo maar een nieuwe techniek: over of we door willen gaan met vernietigen van de aarde en de levens van miljoenen mensen. Milieudefensie haalde Mittal naar Nederland vanwege de campagne 'WTO, handen van mijn bord!' tegen de Wereldhandelsorganistie WTO die Europa waarschijnlijk zal dwingen om meer Amerikaans gentechvoedsel op de markt toe te laten. Mittal is directeur van het Institute for Food and Development Policy, beter bekend als Food First. De progressieve denktank in Californië werd in 1975 opgericht door Frances Moore Lappé en Joseph Collins die wereldwijd miljoenen exemplaren verkochten van hun boek Diet For a Small Planet.

In Nederland bracht Milieudefensie begin jaren tachtig het gedachtegoed van Lappé en Collins onder de aandacht met het boekje 'Honger - Tien sprookjes de wereld uit'.
Vroeger als meisje geloofde ze ook in de sprookjes die haar op school werden verteld. Dat India voor het behoud van zijn onafhankelijkheid moest vertrouwen op dure technieken. Tranen van ontroering kreeg ze in haar ogen als ze filmpjes zag waarin de minister-president een nieuwe dam inzegende en het volkslied werd gezongen. Later, als student-activist aan de Universiteit van Delhi, realiseerde ze zich dat haar niet de hele waarheid was verteld. Dat vele mensen zonder compensatie gedeporteerd werden of zelfs vermoord voor de bouw van de dammen. Ze raakte betrokken bij actiegroepen tegen stuwdammen, gevaarlijke industrieën, andere milieu-onderwerpen. "Zo was het eigenlijk heel natuurlijk dat ik, via een studie aan Berkely, uiteindelijk bij Food First terechtkwam". Daar is ze trouwens bezig met haar laatste dagen, want gaat leiding geven aan een nieuwe, vergelijkbare denktank, het Oakland Institute dat ook aan onderzoek, analyse en belangenbehartiging gaat doen, maar dan niet alleen over voedsel en landbouw. Om tegenwicht te geven aan de vele rechtse denktanks in de Verenigde Staten.

Deplorabel

Democratie, dat is volgens Mittal het ontbrekende ingrediënt bij vele maatschappelijke onderwerpen. Genetisch gemanipuleerde producten worden op de markt gebracht en handelsverdragen afgesloten, zonder dat mensen er om hebben gevraagd. "Gekozen politici hebben er voor gekozen niet naar de mensen te luisteren". Negentig procent van de Amerikanen vindt dat gentechvoedsel gelabeld zou moeten worden, maar ze krijgen geen label van hun politici. De Europeanen hebben nu wel regels die etikettering van gentechvoedsel verplicht stellen, maar de Amerikanen proberen die nu, samen met Canada en Argentinië, via een aanklacht bij de WTO als concurrentievervalsend te torpederen.

Ze wil nog wel eens uitleggen wat er ook al weer mis is met genetisch gemanipuleerd eten: de gezondheidseffecten zijn niet goed onderzocht, het bedreigt de biodiversiteit - "en daarmee uiteindelijk de voedselzekerheid" - maar het belangrijkste van alles is dat gentechnologie de greep van het bedrijfsleven op de voedselvoorziening versterkt. "Wie de zaden controleert, controleert het voedselsysteem". En gaat er met de winst vandoor, ten koste van milieu, boeren en het platteland, overal op de wereld, ook in de VS: "Er zijn op dit moment meer gevangenen dan boeren in de VS. De armste vijftig gemeenten zijn allemaal agrarisch. De toestand op het platteland is deplorabel".

Rottend graan

Ze herhaalt wat Collins en Moore-Lappé bijna vijfentwintig jaar geleden ook al zeiden in hun boek: "Het is een mythe dat honger het gevolg is van gebrek aan voedsel. Er is wereldwijd voedsel genoeg. Honger is een gevolg van armoede". Volgens de FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties, hebben 380 miljoen mensen in India honger.
"Tegelijkertijd is India de derde voedselproducent in de wereld, met een overschot aan graan. Tijdens de hongersnood van 2000 lag er tachtig miljoen ton te rotten in de graanschuren: de regering verwachtte het te kunnen exporteren. Tegelijkertijd kocht India graan van Amerikaanse bedrijven als Cargill omdat de Wereldbank, die India hulp gaf, dat voorschreef. Zinloos is het". Een verhaal dat voor veel ontwikkelingslanden opgaat. "Gedurende de beruchte hongersnood in Ethiopië in de jaren tachtig, exporteerde het land tegelijkertijd bonen. 87% van de landen waar honger heerst, exporteert voedsel". Gedwongen door de schulden die ze moeten afbetalen en de aanpassingsprogramma van Wereldbank en Internationaal Monetair Fonds.
Maar dankzij de Groene Revolutie, van verbeterde zaden gecombineerd met kunstmest en bestrijdingsmiddelen, is de totale voedselproductie in India toch wel degelijk toegenomen? "Tussen 1970 en 1990, grofweg de periode van de Groene Revolutie, steeg de hoeveelheid voedsel per persoon in de wereld met elf procent. Tegelijkertijd daalde het aantal ondervoede mensen in de wereld met 150 miljoen. Je zou dus zeggen dat er een oorzakelijk verband is met de Groene Revolutie". Maar dat is volgens Mittal niet zo: als je China weglaat uit dit verhaal, waar door landhervormingen de honger afnam, steeg het aantal ondervoede mensen in de wereld. En dat was niet een gevolg van de bevolkingsgroei: de hoeveelheid voedsel per hoofd van de bevolking nam immers toe.
"In India is de ongelijkheid gegroeid als gevolg van de Groene Revolutie: de paar grote boeren profiteerden er van, de kleine boeren die zich voor de aanschaf van pesticiden en kunstmest in de schulden hadden gestoken, konden op een gegeven moment hun schulden niet meer betalen en raakten hun land kwijt". Elk jaar overkomt dat volgens Mittal twee miljoen Indiërs. Er zijn dorpen in het zuiden van India waar geen één boer met twee nieren meer te vinden is, omdat ze hun andere verkocht hebben om hun familie te voeden. Veel boeren plegen zelfmoord door de bestrijdingsmiddelen, die hen zoveel geld hebben gekost, bedoeld om hun akkers mee te besproeien, op te drinken". Volgens Mittal is de Groene Revolutie op het punt gekomen dat de opbrengsten afnemen, vanwege de bodemuitputting en vervuiling die het heeft veroorzaakt en doordat allerlei plagen en onkruiden resistent zijn geworden voor chemische bestrijdingsmiddelen.

Poorwashing

Nu zeggen veel bedrijven en wetenschappers dat een nieuwe groene revolutie nodig is voor de bestrijding van de honger, in de vorm van gentechnologie. Bijvoorbeeld om zaadgoed beter resistent te maken tegen droogte, zegt bijvoorbeeld ook onze kroonprins Willem-Alexander. "De gentechnologie heeft nog helemaal geen successen te melden op dat vlak. Bovendien ontkent het volledig de enorme diversiteit aan gewassen die er al bestaat. India kent wel 15.000 rijstrassen, die vanwege de Groene Revolutie vaak in onbruik zijn geraakt, maar die allemaal hele verschillende eigenschappen hebben. Sommigen kunnen tegen droogte, sommige tegen natte omstandigheden, anderen tegen veel schaduw, of juist veel zon en ga zo maar door". Het grote verschil met de gentechzaden is alleen dal de gentechindustrie aan het traditionele zaadgoed niks verdient.

Dat gentechbedrijven als Monsanto zeggen met hun producten de honger te willen bestrijden noemt Mittal dan ook "poorwashing" naar analogie van 'greenwashing', het mei PR aanmeten van een groen imago. "Die bedrijven doen alsof ze zich druk maken om de hongerige bevolking van ontwikkelingslanden, maar ondertussen buiten ze ze uit voor grotere winsten". In India bestaat een grote beweging van kleine boeren en landlozen die heftig protesteert tegen de pogingen van Monsanto om er een gentechmarkt te veroveren. Proefvelden worden in brand gestoken en de leus die gebruikt werd ten tijde van de onafhankelijkheidsstrijd tegen de Britten is weer van stal gehaald, nu gericht tegen de gentechmultinationals: "Quit India!".
En dan nog een veel gehoord argument om je niet tegen gentechnologie te verzetten: het valt toch niet meer tegen te houden, als je ziet hoe snel jaarlijks mondiaal het aantal hectares transgene geteelde gewassen stijgt. Mittal reageert verontwaardigd "Dat is hetzelfde als zeggen dat Milieudefensie maar moet besluiten om er mee te stoppen omdat het zo slecht gaat met het milieu. Gaan we beslissen dat we het milieu verder laten vernietigen, dan we geen voedselzekerheid willen? We hebben niet het recht om te beslissen mee te stoppen".

Cuba

Kern van het alternatieve voedselsysteem van Mittal is 'voedselsouvereiniteit', een idee dat ook aangehangen wordt door Via Campesina, de wereldwijde beweging van kleine boeren. Ieder land, liever eigenlijk elke regio, moet het recht krijgen om zelf te beslissen hoe het zijn voedselproductie inricht. Waarbij toegang tot voldoende voedsel een mensen recht is. En dus niet, zoals nu, primair handelswaar waarin wereldwijd vrijlijk gehandeld wordt. Landbouw moet daarom ook uit de WTO gehaald worden, vindt ze. Want die organisatie wordt door de westerse landen gebruikt om markten in ontwikkelingslanden open te breken, daar hun overschotten te dumpen en de voedselproductie kapot te maken. "In de jaren veertig en vijftig wilden de VS niet dat er binnen de voorlopers van de WTO over landbouw werd gepraat, want ze wilden hun eigen landbouw beschermen, en dan eisen ze nu dat andere landen dat wel doen".
Opnieuw reageert ze verontwaardigd als ze hoort dat zelfs Milieudefensie en bijvoorbeeld ook een partij als GroenLinks 'Haal de landbouw uit de WTO' geen realistische eis vinden. "Boeren en maatschappelijke bewegingen in ontwikkelingslanden eisen het wel. Het is niet aan ons in het noorden om te zeggen dat dat onrealistisch is. De geschiedenis zal uitwijzen wie er gelijk heeft".

Jazeker, ze ziet ook ontwikkelingen in de goeie richting. Cuba bijvoorbeeld, daar is de landbouw inmiddels voor een groot deel op biologische leest geschoeid. Noodgedwongen, na de instorting van de Sovjet Unie, toen de import van kunstmest en chemische bestrijdingsmiddelen instortte en ook de handelsboycot werd aangescherpt. Om hongersnood te voorkomen, moest er met minder industriële imputs meer geproduceerd worden en dat is gelukt, door goed naar ecologische principes te kijken. Dat haar pleidooi voor het Cubaans model wel eens sympathie voor Castro zou kunnen suggereren vindt ze nou weer zo simplistisch. Ze wil ermee alleen maar mee laten zien dat we kunnen kiezen voor een ander landbouwmodel. "We hebben een boel macht". Vraag is of haar eigen wereldbeeld ook niet wat te simplistisch is: de foute uitbuitende bedrijven versus de wereldbevolking als slachtoffer. Het zijn toch bijvoorbeeld ook boeren in Europa en de Verenigde Staten die er met hun lobbywerk voor zorgen dat hun producten op de wereldmarkt worden gedumpt? "Dat zijn de grote boeren, die zijn in de minderheid. Kleine boeren, in de VS, Europa, India zijn overal het slachtoffer".

Karma

Goeie dingen gebeuren er ook, zelfs in de VS. In Californië zijn bijvoorbeeld verschillende gewesten die de teelt van gentechgewassen willen verbieden, wat uiteraard op grote tegenstand van gentechbedrijven stuit, die er veel geld tegenaan smijten om het verbod proberen te voorkomen. Maar haar nieuwe Oakland Institute wil de gewesten helpen uit te zoeken hoe het verbod gestalte te geven. En Community Supported Agriculture is een grote beweging aan het worden in de Verenigde Staten. Daarbij nemen consumenten aandelen in boerenbedrijven die in ruil daarvoor groente, fruit, eieren, vlees en dergelijke leveren. Zonder tussenhandel dus, waar de grootste winsten worden gemaakt. "Steeds meer scholen, universiteiten en zelfs gevangenissen doen er aan mee".
Over zoiets als sympathieks als Max Havelaar koffie -faire trade- is ze trouwens een stuk minder enthousiast. "Het is goed als arme boeren een betere prijs krijgen voor hun koffie, maar het is een doekje voor het bloeden. Want ook in die situatie hebben ze vaak niet de vrijheid om zich de vraag te stellen: waar gebruiken we ons land voor? Voor de export of voor de eigen voedselvoorziening?" Stoppen met koffiedrinken dus hier in het noorden? "Accepteren we zoveel bloedvergieten omdat wij per se 's ochtends ons kopje koffie willen?", wil Mittal weten. "De strijd om land is in vele landen keihard. Overal worden mensen vermoord omdat ze opkomen voor hun recht op een stukje land.

Exportlandbouw leidt tot concentratie van land en tot marginalisering van kleine boeren. Accepteren we dat? Dat is een ethische vraag". Nee, ze is niet pessimistisch. "Geen enkele vrijheidsbeweging bereikt wat zonder strijd, kijk naar de vrouwenbeweging, de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten, de strijd tegen apartheid. Er gaan zoveel mensen in zoveel steden de straat op om te demonstreren tegen de huidige vorm van globalisering, in Seattle, Praag, Melbourne, Johannesburg, Porte Allegre. Al die mensen geven me hoop". Maar Nederland dan, hier is de andersglobalseringsbeweging toch wel erg mager. Mittals antwoord is diplomatiek. "Ik heb zoveel bewondering voor de mensen zoals die van Milieudefensie die tegen de stroom in het debat over gentechnologie in Nederland op gang proberen te brengen, elke dag daarvoor de inspiratie opbrengen". Ze moeten zich volgens haar realiseren dat resultaat halen niet één, twee drie gaat.

"Tegelijkertijd moeten we ook het leven vieren, goed op jezelf letten, goed eten, er voor zorgen dat er mensen zijn die je steunen". Als Hindoe gelooft ze in Karma, zegt ze: "You need to do your deed". Mijn job is het om mijn karma te volgen, zodat wanneer ik eens mijn ogen sluit ik kan zeggen dat ik gedaan heb, wat ik moest doen. Ik probeer de wereld te veranderen, maar ik zorg er in ieder geval voor dat de wereld niet mij verandert".

Lees op het weblog meer over gentech.

logoEr is in de wereld meer verborgen dierenleed dan de laatste minuut van een dierenleven bij de slacht. Een dier lijdt ook aan verveling in een dichte stal.

Wanneer u Stichting Animal Freedom wilt steunen, leest u hier hoe u dat kunt doen.

Stichting Animal Freedom.
Auteur .

Onze hoofdartikelen in boek, in een overzicht of op een aparte mobielvriendelijke site.

Naar onze reactie op de actualiteit op Facebook.

Privacy verklaring.

pijl omhoog