Door Henry Schoen.
Het uitgangspunt van Animal Freedom is de wens het
recht op vrijheid van dieren bij wet te regelen. Ik
heb mij hier van meet af aan fervent tegenstander van
betoond. Ik dank Bert Stoop dan ook bijzonder voor zijn
aanbod mijn bezwaren hier andermaal te formuleren.
Kort en goed: 'recht op vrijheid' is mijns inziens
een potentieel gevaarlijke contradictio in terminis.
Een 'recht' wordt verleend en de mogelijkheid van het
verlenen van een recht van de een aan de ander impliceert
een machtsverschil. Bij een machtsverschil is per definitie
geen sprake van volledige vrijheid voor de ondergeschikte partij.
In het geval van de verhouding tussen mens en dier
zou de erkenning van de macht van de mens om dieren
wat dan ook te verlenen, juist die vorm van antropocentrisme
legitimeren die ten grondslag ligt aan het systematische
misbruik dat de mens van zijn mededieren maakt. En daarmee
wordt de notie van 'recht op vrijheid' zelfs mogelijkerwijs
schadelijk voor 'de goede zaak'. Het is niet alleen
weinig meer dan een poging tot symptoombestrijding,
het voedt zelfs de wortel van het kwaad: het bevestigt
de suprematie van de mens over het dier.
Dit spreekt vooral uit het woord 'recht'. Immers, wij
mensen zijn, voor zover wij weten, de enige wezens die rechten bepalen.
Dit geldt ook als 'recht' in dit verband ge?nterpreteerd
zou worden als een 'grondrecht', een verondersteld universeel
ethisch principe dat op iedereen van toepassing is en
als zodanig niet verleend maar erkend wordt. Hoewel
dit 'erkennen' de pil ontegenzeggelijk verguldt laat
het onverlet dat het hier mensenrechten betreft. Immers,
het zijn mensen die met elkaar afspreken wie waar wanneer
recht op heeft en wat dit recht nu precies inhoudt.
De betekenis en interpretatie daarvan hangt ook nog
eens sterk af van diverse, uiteindelijk vooral cultuurhistorisch
bepaalde, omstandigheden. Denk hierbij bij voorbeeld
aan de Universele Rechten van de Mens zoals die amper 50 jaar geleden, na vele duizenden jaren mens, zijn vastgelegd naar een uitgesproken 'Westers' model. Dat
mensen dit onderling met, maar meestal toch vooral voor,
elkaar afspreken moeten ze desnoods zelf weten (dat
is een menselijk politiek vraagstuk), maar op het moment
dat geaccepteerd wordt dat deze menselijke afspraken
over de soortgrens heen 'regeren' zit alweer de mens
op de troon en viert hetzelfde antropocentrisme hoogtij.
Een andere variant is 'recht' als juist nadrukkelijk betrekking hebbend op
ons menselijke rechtssysteem, dat slechts bedoeld is om
mensen mensen te laten beheersen en geen werkelijke jurisdictie
heeft over dieren. Dit is zonder meer de meest charmant
klinkende interpretatie, hoewel ook deze variant pijnlijk
duidelijk maakt dat het alweer de mens is die het voor
het zeggen heeft; ook nu zijn de dieren afhankelijk van
wat mensen in hun wetten vastleggen.Bovendien is deze
variant van recht een fundamenteel andere dan de vorige.
De twee liggen feitelijk in elkaars verlengde. Want waar
de 'grondrecht'-variant als basisprincipe een uitgangspunt
zou kunnen zijn, is deze variant van repressief mensenrecht
slechts een middel, een hulpmiddel bij het naderbij brengen
van een bepaalde als ideaal voorgestelde situatie, zoals
het verbod op diefstal een verlengstuk is van het recht op eigendom.
Als er bij het formuleren van een uitgangspunt al sprake zou moeten zijn
van een 'recht' dan in elk geval liever van een grondrecht
dan van een repressief recht. Maar sowieso is in beide
gevallen sprake van mensenrecht, met het impliciete machtsverschil
en alle gevolgen van dien. Tot welke uitwassen dit kan
leiden moge genoegzaam bekend zijn. Ik acht het dan ook
onjuist om uitgerekend dit machtsverschil als uitgangspunt
te nemen voor een toenaderingspoging tot de andere dieren.
En al helemaal als het gaat om hun vrijheid.Zoals eerder betoogd
is een machtsverschil fnuikend voor de vrijheid van de
machteloze. Immers, in de praktijk blijkt vrijheid relatief
te zijn. De vrijheid van de een eindigt waar de vrijheid
van de ander begint. Op het moment waarop deze grens tussen
de beide vrijheden eenzijdig door een der betrokken partijen
bepaald wordt, verleent deze partij de andere partij precies
zo veel vrijheid als deze wil toestaan en is er van vrijheid
geen sprake meer. Integendeel. In een ander model, een
samenlevingsvorm waarin het collectieve belang op sommige
punten zwaarder weegt dan het individuele belang, kan
het individu ten behoeve van het collectief bewust afstand
doen van een bepaalde mate van vrijheid. Dit veronderstelt
echter gelijkwaardigheid van de elementen van het samenlevingsverband
en bovendien een vorm van communicatie. Tenslotte is daar
nog de theoretische absolute vrijheid, die noch verleend
noch afgesproken wordt, doch simpelweg erkend. Maar dat
is dan niet iets waar je 'recht' op hebt, laat staan een
recht dat eerst nog afgesproken en vastgelegd moet worden.
Ik zou dan ook veel liever op voorhand het begrip 'vrijheid'
in dit verband willen vervangen door 'gelijkheid'. Gelijkheid
kan nimmer verleend worden; 'recht op gelijkheid' is
absurd. Evenmin kan er over gelijkheid onderhandeld
worden. Nee, gelijkheid kan eigenlijk uitsluitend worden erkend.
Hierbij dient te worden opgemerkt dat gelijkheid hier
niet bedoeld is als 'identiteit' maar als 'gelijkwaardigheid',
een term die zelf, door het element 'waarde' en de daarmee
veronderstelde maatstaf en beoordelaar, binnen deze
context helaas minder bruikbaar is omdat daarmee toch
weer de mogelijkheid tot onderhandelen wordt gesuggereerd.
In feite bedoel ik met 'gelijkheid' de 'theoretische
absolute gelijkwaardigheid'.
Kortom, ik stel tegenover het verlenen van het recht
op vrijheid aan dieren de erkenning van de gelijkheid
van dieren. Het zal op basis van deze gelijkheid zijn
dat uiteindelijk aan een groeiende mate van vrijheid
gewerkt zal kunnen worden.
Let wel, het is geenszins mijn opzet de goede bedoelingen
van een initiatief als Animal Freedom in twijfel te
trekken. Ik wil alleen stellen dat het wordt opgetrokken
op een te zwak fundament. Een fundament waarvan je nu
al kunt constateren dat het niet veel verdiepingen dragen
kan. Mijns inziens zijn er neutralere fundamenten beschikbaar,
zoals bij voorbeeld het hierboven voorgestelde.
Meer in het algemeen wil ik pleiten voor een spoedige afschaffing van de term
'dierenrechten' en wil ik voorstellen in plaats daarvan
het begrip 'dierenwelzijn' te hanteren. Dit begrip 'dierenwelzijn'
dient dan wel negatief te worden gedefinieerd, met andere
woorden niet als een verzameling van omstandigheden waarvan
wij mensen vermoeden dat een dier zich erbij prettig voelt,
maar als een verzameling van omstandigheden waarvan wij
weten of vermoeden dat zij door het dier als onaangenaam
worden ervaren. Hier zou dan weer wel mensenrecht aan
gekoppeld kunnen worden, namelijk in de vorm van wettelijk
vastgestelde verboden op die menselijke handelingen die
tot deze negatieve omstandigheden zouden kunnen leiden.
Hoewel het langs deze weg ijveren voor een vergroting
van het welzijn van dieren in de praktijk eveneens weinig
meer dan symptoombestrijding zal blijken te zijn, wordt
met 'dierenwelzijn' tenminste geen impliciete uitspraak
gedaan over de vermeende superioriteit van mens over
dier. En het is dit superioriteitsgevoel waar iedereen
die zich inzet voor de belangen van dieren, zich met
hand en tand tegen dient te verzetten.
18 juli 1999.
Terug naar het forum.
Repliek Bert Stoop
Ik ben het helemaal eens met Henry's opvatting dat dierenrechten eigenlijk mensenrechten zijn voor de omstandigheden waarin mensen dierenwelzijn bedreigen.
Omdat ik een jaar eerder al met Henry gediscussieerd
heb over dit onderwerp zijn er op Animal Freedom al
stukken geschreven als reactie. In het algemeen voer
ik de paradox aan
als de wijze waarop vrijheid voor dieren moet worden
begrepen en opgevat: "Grenzen aan de vrijheid en verantwoordelijkheid".
Vrijheid is geen "contradictio in terminis" (met zichzelf in tegenspraak) maar
een paradox: een verplichting die zelf ook weer van
verplichtingen ontslaat.
Zie ook: "Waarom is vrijheid zo belangrijk?" en: "Vrijheid als basis voor ethiek".
Een dier is evenwaardig aan de mens in haar grondrecht op vrijheid en daarbij
kunnen we het laten. Wat het grondrecht op vrijheid inhoudt, kost iets meer tekst en is bedoeld om de mens
te vertellen waar de grenzen van vrijheid voor dieren
beginnen en (en de verantwoordelijkheden van mensen) ophouden.
