De mensen eten ongezond en schaden daarmee ook het milieu,
zegt de Britse hoogleraar Tim Lang. De overheid maalt
er niet om en maakt zich alleen druk om veilig voedsel.
'Vet en vlees moeten vier keer zo duur worden'. Door Mac van Dinther in de Volkskrant van 11 oktober 2003.
Midden in een heftige discussie over voedselveiligheid
pakt Tim Lang een fles trendy Italiaans mineraalwater
van tafel en houdt hem omhoog. Je kunt deze fles water
op twee manieren analyseren. Je kunt er een microbiologische
analyse op loslaten om te testen of het water veilig is.
Maar daarmee stel je de verkeerde vraag.
'De vraag van de 21ste eeuw is niet: is dit water veilig,
maar: waar komt het vandaan, wat kost het om deze fles
hierheen te transporten. En is het niet idioot om Italiaans
mineraalwater te drinken als water uit de kraan net zo
goed is? Dat zijn de echte vragen waarop burgers een antwoord
willen'.
Tim Lang is een expert op het gebied van voedingsbeleid.
Een kwart eeuw was hij actief in de Britse consumentenbeweging.
Hij was een van de mensen die het verzet leidden tegen
het doorstralen van voedsel om het langer houdbaar te
maken.
Sinds negen jaar is hij professor of food policy aan de
City University London. Lang, die vorige week in Nederland
was voor een conferentie over voedselveiligheid, werkt
aan een boek dat begin volgend jaar verschijnt. De titel
is al bekend: Food Wars. Volgens Lang leven we
in een eeuw van 'voedseloorlogen'. Niet tussen mensen,
maar tussen ideeën.
Sinds BSE in koeien, dioxine in kippen en hormonen in
varkens is Europa in de ban van voedselveiligheid. De
Europese Unie heeft een Europese voedselautoriteit opgericht,
de EFSA. Daaronder hangen nationale autoriteiten, zoals
de pas opgerichte Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit
(NVA).
Dat klinkt doortastend, aldus Lang, maar de vraag naar
voedselveiligheid is achterhaald. 'Waarom zijn voedselautoriteiten
opgericht? Om het vertrouwen
in de overheid te herstellen en politieke schade van
voedselschandalen te voorkomen. Niet omdat ze het voedsel
veiliger maken'.
'Ik vind dat gevaarlijk, omdat voedselautoriteiten de
afstand vergroten tussen voedselveiligheid en andere onderwerpen,
zoals milieu'. Lang pleit voor een geïntegreerde
benadering. De ware voedseloorlogen worden volgens hem
op een heel ander slagveld uitgevochten dan op dat van
voedselveiligheid.
'Sinds de Tweede Wereldoorlog staat het
voedselbeleid in het teken van productie. Het doel
was de productie te verhogen om de mensen te voeden en
zo gezonder te maken. Dat is gelukt. De voedselproductie
heeft een revolutie doorgemaakt. We hebben meer eten en
een grotere keuze dan ooit tevoren'.
Maar het succes is doorgeslagen, volgens Lang. 'De voedselindustrie
heeft ons vet gemaakt'. Het werkelijke gevaar van voedsel
is niet meer de mogelijke verontreiniging met ziekmakende
stoffen, maar het voedsel zelf, zegt Lang. We eten te
veel, te zwaar en te vet.
'De belangrijkste doodsoorzaken in Europa zijn hoge bloeddruk,
hart- en vaatziekten en kanker, niet het eten van onveilig
voedsel. Hebben we daar nationale autoriteiten voor? Nee.
Maar wel voor voedselveiligheid. Zelfs wereldwijd is overgewicht
een groter probleem dan ondergewicht. In ontwikkelingslanden
gaan meer mensen dood aan alcohol, tabak, en hart- en
vaatziekten dan aan het drinken van slecht water'.
De tegenstelling tussen eten en gezondheid is maar één van Langs voedseloorlogen. Een andere oorlog woedt tussen
voedselproductie en milieu. De landbouw en de voedingsindustrie
hebben in de zucht naar efficiënter produceren milieukosten
jarenlang afgewenteld op de gemeenschap, zegt Lang.
Zo kan het gebeuren dat vet naar verhouding goedkoper
is dan fruit en groente. 'Terwijl de productie van vet
eigenlijk heel duur is. Maar vlees en zuivel worden op
grote schaal geproduceerd en door de EU gesubsidieerd.
Groente en fruit niet. Hetzelfde geldt voor suiker'.
De consument is volgens hem door die tegengestelde signalen
in verwarring gebracht. 'De voedingsdeskundige zegt: eet
meer vis, maar de milieubeweging waarschuwt dat de zeeë½n
leeggevist worden. Er is onderhuidse onrust. Mensen zijn
niet happy met hun voedsel'.
Het antwoord van de voedingsindustrie is meer techniek:
genetische modificatie, voedsel met toegevoegde vitamines, functional
food. Maar ook in de industrie heerst onzekerheid,
zegt Lang.
'Je ziet dat ze de bakens aan het verzetten zijn. Een
bedrijf als Unilever profileert zich als health company.
Grote bedrijven zijn zich bewust dat ze naar vormen van
duurzame productie moeten'.
We hebben nieuwe waarden nodig op voedselgebied, vindt
Lang. 'We moeten herdefiniëren wat acceptabel is
en wat niet. We eten nu bij elke maaltijd vet. Dat is
niet nodig'.
In de moderne markteconomie geldt 'de klant is koning'.
De verandering zou dus moeten beginnen bij de consument.
Nonsens, zegt Lang, een veteraan in de consumentenbeweging.
'Het is retoriek te zeggen dat de consument de baas is.
In werkelijkheid heeft de consument helemaal niet zoveel
macht. De consument bestaat niet. De interne dynamiek
van de voedingssector is veel belangrijker.
'McDonald's geeft
jaarlijks een miljard dollar uit aan reclame. Hoezo vrije
keus? De voedselindustrie kan ons niet dwingen hamburgers
te eten. Maar stukje bij beetje veranderen ze ons voedingsgedrag,
als een druppel die een steen uitholt'.
Het is de markt die ervoor zorgt dat Italiaans water
in Nederland op tafel staat, onderstreept Lang. 'Je moet
moeite doen gewoon kraanwater te krijgen, want aan een
fles verdient het restaurant meer'.
'Ik heb mijn auto de deur uitgedaan. Ik fiets tegenwoordig.
Ik doe boodschappen bij boerderijwinkels. Maar daar ben
je er niet mee. De consument moet geholpen worden. De
echte veranderingen moeten van de regering komen'.
Het stopzetten van landbouwsubsidies voor zuivel en vlees
zou al één stap zijn. 'Het Europese landbouwbeleid
zou veel meer een volksgezondheidsgerichte aanpak moeten
hebben. Vet en vlees moeten vier keer zo duur worden'.
Scholen moeten jongeren leren waar het voedsel vandaan
komt. 'Laat mensen weer zien hoe voedsel geteeld wordt.
Veel kinderen kunnen niet koken. Dan kun je toch niet
zeggen dat ze goed opgeleid zijn'.
En, nog belangrijker: de overheid moet op jongeren gerichte
reclame verbieden.
'Iedereen heeft de mond vol over kindermisbruik door pedofielen.
Maar niemand heeft het over kindermisbruik in de reclame'.
Uit onderzoek blijkt steeds duidelijker dat reclame grote
invloed heeft op voedingsgedrag van jongeren, aldus Lang.
En dan hebben we het nog niet over de gevolgen voor de
voedselproductie van klimaatverandering, watertekorten
en de aanstaande vleesrevolutie als alle Chinezen ook een varkenslapje willen. Problemen
waarbij voedselveiligheid in het niet valt.
'Het probleem is ontzettend complex. De huidige manier
van voedsel produceren loopt op zijn einde. De EU moet
zeggen wat de boeren en de voedingsindustrie in de toekomst
moeten doen. En wat zeggen ze? Be safe. Dat is
belachelijk'.
